De hoeveelheid informatie die tijdens zo'n Streekholderbijeenkomst op de aanwezigen wordt afgevuurd is telkens weer even indrukwekkend. Behalve het plenaire gedeelte kan er tijdens twee rondes gekozen worden uit vier verschillende focussessies. Tijdens deze sessies worden actuele onderwerpen en projecten binnen Grenspark Groot Saeftinghe verder uit de doeken gedaan. Vandaag gaan we nader in op de focussessie 'Dubbel doel', waarin Hilde van Doorselaer, vertegenwoordiger van Agentschap Natuur en Bos, haarfijn uit de doeken kwam doen waar het nu precies allemaal om draait in dit bijzondere project.
De basis van het Dubbel Doel-project ligt bij de Vlaamse vogelrichtlijn en het Natura 2000-gebied waar een groot deel van het grenspark, maar bijvoorbeeld ook de Antwerpse haven onder valt. Belangrijk onderdeel daarvan is het beschermen van broedvogels en het faciliteren van overwinteraars. De bruine kiekendief is daar een uitgesproken goed voorbeeld van. Dankzij de status van laatstgenoemde, hebben natuurbeschermers in het gebied een sterk juridisch wapen in handen. Toch is het Dubbel Doel-project niet de zoveelste bedreiging voor de landbouw in het gebied. In tegendeel, dit project is er op gericht om natuur en landbouw dichter bij elkaar te brengen.
Er is in het verleden al veel goede landbouwgrond verdwenen aan haven- en natuurprojecten. De rek is er daar wel uit. Het mes van het Dubbel Doel-project snijdt dan ook aan twee kanten. Aan de ene kant zijn er de vogels, die in de regio inmiddels voldoende broedgebied hebben, maar eigenlijk niet voldoende geschikte locaties om te foerageren. Daar komt de andere kant van het project in beeld. In samenwerking met de landbouwers in het gebied wil Agentschap Natuur en Bos een deel van het landbouwareaal inzetten als bron van voedsel voor de foeragerende vogels. Dat lijkt al snel weer op een inperking van de landbouw, maar dat is in dit geval absoluut niet de insteek.
In het gebied is ongeveer tweederde van de landbouwgronden in bezit van de overheid. Die hectares worden weliswaar gebruikt door landbouwers uit de streek, maar zonder enig perspectief. Pachten zijn van zeer korte duur, maximaal een jaar, waardoor de boer in kwestie eigenlijk nooit echt weet waar hij aan toe is. Waardoor planning op termijn nauwelijks mogelijk is. Gevolg van dit alles is vaak een eenzijdig gebruik van de grond. Korte termijn betekent vaak weinig teeltrotatie en dientengevolge weinig diversiteit. Wat weer haaks staat op de noden van de vogels. Alleen maar aardappelen en graan doen weinig voor de diversiteit in het gebied.
Wat betekent dit nou concreet voor het Dubbel Doel-project? Welnu, het project biedt landbouwers de mogelijkheid om in ruil voor hun medewerking aan het project de gronden van de overheid voor langere tijd in gebruik te krijgen. Dat betekent feitelijk dat voor iedere hectare die een boer volgens de richtlijnen van het project bewerkt, de oppervlakte ruwweg verdriedubbeld wordt. Met andere woorden, zaait de deelnemende landbouwer 1 hectare van zijn areaal in volgens de afspraken van het Dubbel Doel-project, dan stelt de overheid 2 hectare beschikbaar om datzelfde mee te doen. En dan niet voor een jaar, maar voor periodes van minimaal 6 jaar met zicht op 20 jaar en meer.
Zo gezegd klinkt het bijna te mooi om waar te zijn. Er staat natuurlijk ook wel wat tegenover. Om dit toekomstperspectief te kunnen krijgen, om kostenloos gronden van de overheid te mogen bewerken, worden er wel voorwaarden gesteld. Het telen van luzerne bijvoorbeeld, is een belangrijk onderdeel van die voorwaarden. Verschillende rotatiemodellen zijn opgenomen in de plannen. Daarbij zijn ook de verschillen in waarde van die luzerne voor veeteelt- en akkerbouwbedrijven niet uit het oog verloren. Een veeteler weet wel weg met een voedzaam gewas als luzerne, voor een akkerbouwer kan de opbrengst niet op tegen die van zijn normale gewassen. Die opbrengst wordt dan wel weer verhoogd door de positieve invloed die de teelt van luzerne heeft op de vruchtbaarheid van de grond.
Luzerne lijkt het magische woord in het hele project. Het stimuleert de biodiversiteit, helpt bij het halen van stikstofdoelstellingen en kan mits de nodige ontwikkelingen ook economisch valabel worden gemaakt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een op te richten luzernedrogerij, die akkerbouwers de kans biedt hun luzerne als pelletvormig diervoeder te vermarkten. Toekomstmuziek, misschien, maar een voorbeeld als dit geeft aan wat de mogelijkheden zijn. Het helpt in ieder geval om verder te kijken dan de standaard opbrengsteelten die we gewend zijn.
Veel factoren, soms onzekere, maken dat het project vooral gekenmerkt wordt door flexibiliteit. Op zoek naar een evenwicht in de inzet en de opbrengst. Fijn dat er ditmaal niet gevraagd wordt om vele hectares vruchtbare grond in te zetten voor bloemetjes en bijtjes. Dat smalle akkerranden volstaan. Juist omdat er geen vraag is naar extra broedgebied, waar grotere percelen toe uit zouden nodigen. Het inzaaien van die randen kent dezelfde flexibiliteit. Vroeg maaien, later maaien, het heeft voor iedereen voor- en nadelen. Wil je voor het vee een eiwitrijk mengsel, langs je ajuinveld wil je misschien juist meer insecten die kunnen helpen bij het bestrijden van ziektes. Elke factor telt mee in het Dubbel Doel-project.
De unieke insteek van het Dubbel Doel-project wordt uiteraard gevormd door de keuze voor volveldse teelten. Tel daar de langetermijnzekerheid door de inzet van overheidsgronden bij op en je vindt geen tweede project dat hier aan kan tippen. Daarnaast is de keus voor de toe te passen maatregelen altijd op vrijwillige basis. De landbouwer houdt dus altijd zeggenschap over zijn eigen handelen en bedrijfsvoering. Hoofdmoot van het verhaal blijft natuurlijk dat landbouwgrond blijft wat het is. Hier en daar een smalle akkerrand, wat ouderwets struweel in een verloren hoek, verder gaat het vooral over teeltrotatie. En nee, er is geen wet van Meden en Perzen, geen toverformule. Het Dubbel Doel-project vereist samenwerking, het delen van ervaringen, de bereidheid tot compromis en vooral flexibiliteit. Een flexibele geest, als voorwaarde en als drager van het project. Een project waarin Grenspark Groot Saeftinghe andermaal kan laten zien waar het in uitblinkt.
Marc GF Zaan